آثار معنوی و ناملموس ثبت شده شهرستان بجستان

شیره انگور گیری مزار بجستان

شرح مختصر موضوع:

ابزار و اشياء وابسته

1) چروغ: يا چرخشت مخزن انگور را مي گويند كه انگورها را داخل آن ريخته ولگد مي كنند تا آب آن گرفته شود. ابعاد چروغ 150×150×180 سانتي متر است كه با سنگ لاشه، ففگچ و سنگ قلوه ساخته مي شود.
2) پاتيل: ظرف مسي كه بوسيله آن آب انگور را از پرخو برداشته و در ديگ مي ريزند.
3) كفگير: با اين وسيله كف روي آب انگور گرفته مي شود.
4) ديگ ريگي: ظرفي كه در آن آب انگور جوشانده مي شود.
5) آبگردان: شبيه ملاقه و جنس آن مسي و بزرگ است كه بوسيله آن شيره انگور را  بر مي دارند.
6) خاك شيره: خاكي مخصوص و تيره رنگ كه براي زلال شدن آب انگور به آن اضافه مي كنند.
7) خيك: ظروفي جهت حمل شيره انگور از چرخانه به داخل خانه روستائيان
8) مينه: وسيله اي شبيه آب كش براي جداكردن ناخالصي هاي آب انگور
9) خم: محل نگهداري شيره انگور
10) چوب به اندازه طول چروغ- چكمه- سه پايه- توبره مويي- دوشاخه- چكمه و...
11) سو: گياهي خارداركه در پائين چروغ مي گيرند.
 

كارگاه شيره گيري انگور	حوضچه انباشتن وله كردن انگور	فضاي داخلي يك كارگاه شيره انگور گيري	مخلوط كردن آب انگور و خاك مخصوص	شيره انگور خالص

تاريخچه و قدمت

 آئین نخل بندی و نخل گردانی بجستان

      از جمله آداب و رسوم ماه محرم در بجستان به راه انداختن دستجات سينه زني و زنجيرزني و نخل گرداني كه باشور و هيجان خاصي انجام مي شود. همچنين از روز 5 تا 11 محرم هيئت هاي مذهبي و افراد خير در منازل و مساجدبه طبخ غذا و پذيرايي از سوگواران مي پردازند. در بجستان رسم است كه در بعضي از روزها زنجيرزنان به منازل اشخاصي كه در طول سال گذشته تا محرم آن سال مرحوم شده اند رفته و در آنجا فاتحه اي قرائت مي كنند. ظهر عاشورا دستجات ضمن عزاداري همزمان با اذان ظهر در هر كجا كه باشند در خيابان و زير آسمان به ياد سالار شهيدان نماز ظهر و عصر را بجا مي آورند و بعد از ظهرعاشورا دستجات مختلف عزاداري با نخل وعلامت و با همراهي مردم به مزار شهدا رفته و در آنجا عزاداري مي كنند. در طول مسير مردم با ذبح گوسفند و دادن شربت از عزاداران پذيرايي مي كنند. از آيين ديگر بجستانيان برگزاري مراسم طفلان مسلم در روز عاشورا و شب شام غريبان مي باشد. محرم در بجستان حال و هوايي دارد كه بجستانيان مقيم مشهد و تهران و ساير شهرها سعي مي كنند به بجستان بيايند چون در كم تر شهري مراسم عزاداري حسيني با جلال و شكوه بجستان برگزار مي شود.

تعريف

      نخل يكي از نمادهاي عزاداري در ايام محرم در بجستان مي باشد. اين آئين از قديمي ترين سنت هاي عزاداري محرم است كه با گذشت زمان نه به دست فراموشي سپرده شده و نه چيزي از آن كم و يا زياد شده و نسل به نسل به زمان حاضر منتقل شده است. نخل عبارتست از چهارچوبي به شكل و اندازه اطاقي 5/2 در 3 و گاهي بزرگ تر كه بالاي اطاق رابراي كوبيدن شيرواني چوب بست كرده باشند. از روز هفتم محرم در هر محله شروع به بستن نخل مي كنند قسمت پايين آن را با پارچه اي مشكي مي بندند و بقيه قسمت ها را با پارچه هاي رنگارنگ مختلف تزئين مي نمايند. دو قسمت مثلثي شكل بيروني نخل كه عرض آن مي باشد با آينه هاي كوچك و بزرگ تزيين مي شود و جلوه خاصي به خود مي گيرد. قستمي از پارچه ها و وسايلي كه در بستن نخل مورد احتياج مي باشد بيشتر از نذرهاي بانوان تامين مي شود و آنها بهترين پارچه هايي خود را براي اينكه تبرك شود براي بستن نخل مي دهند و سپس دريافت مي كنند. كساني كه در بستن نخل و حمل و نقل آن شركت دارند (نخل چي) مي گويند كه براي هر نخل در حدود 20 الي 30 نفرهستند.

مراسم نخل گرداني:

      معمولاً مهم ترين مكان استفاده از نخل حسينيه و تكايا و مساجد است در بجستان دو هيات اصلي وجود دارد. يكي هيات ابوالفضلي كه از روز اول محرم مراسم روضه خواني و عزاداري شروع مي شود و از روز پنجم اين مراسم در حسينيه حاج خداداد برگزارمي شود و روز هفتم نخل كه محل استقرار آن در حسينيه حاج خداداد است، توسط نخل چين ها بسته مي شود و تا روز يازدهم محرم ادامه دارد و در پايان هر مراسم روضه نخل چين ها نخل را بر مي دارند و در دور حسینیه چند دور مي دهند و ديگري هيات حسيني است كه مراسم محرم از آغاز دهه در مسجد حسيني آغاز مي شود و آنها هم نخل را روز هفتم مي بندند و روز يازدهم باز مي كنند و از روز هشتم محرم نخل ها را بيرون مي آورند و هر دو هيات به صورت منظم نخل ها در جلودسته به سمت حسينيه قلعه حركت مي كنند و در آنجا عزاداري مي كنند و با چندين بار گرداندن در کوچه ‏ها و محله‏ ها با نداى يا محمد، يا فاطمه، يا على، يا حسن، و يا حسين، آن را با احترام بر زمين‏ مى ‏گذارند. و در روز عاشور عصر همه هيات به مزار شهدا و به زيارت اهل قبور مي روند و نخل ها را نيز مي برند و در روز يازده محرم صبح بعد از مراسم عزاداري طي مراسمي نخل را باز مي كنند.

نخل آراها در حال تزئين آن با پارچه هاي سياه و رنگارنگ			نصب آينه بر روي نخل ها	نخل آماده شده براي اجراي مراسم نخل گرداني

ابزار و اشياء وابسته

مکان هاي وابسته.

1. مساجد شهر بجستان
2. تكيه حاج خداداد شهربجستان

تاريخچه و قدمت

      تاريخچه اصلي و دقيق نخل مشخص نيست ولي از سنت هاي قديمي مي باشد كه شايد بعد از دوران صفويه كه مذهب شيعه بصورت رسمي اعلام شد و عزاداري امام حسين^(ع) رونق گرفت اين سنت ها نيز احيا شد. ساختن تابوت هاي تمثيلي شهدا پيشنيه اي بسيار دور دارد. عموميت اين مراسم و شهرت نخل در سراسر ايران از ساير رسوم و نشانه ها بيشتر است و با توجه به مشاهدات و مطالعات مي توان گفت که در اغلب نقاط ايران مردم يا نخل دارند و يا آن را مي شناسند. حتي وسعت حضور و اجراي اين آيين، مرزهاي ايران را درنورديده و به وسعت جهان و فرهنگ مسلمانان شيعه برگزار مي شود.در بجستان نيز اين سنت قدمتي طولاني و تاريخي دارد شايد 200 سال و يا بيشتر اين آيين نخل بندان وجود داشته است و همه ساله در ايام عزاداري امام حسين^(ع) باشور و شوقي بيشتر از سال گذشته اين كار انجام مي شده و از نسلي به نسل ديگر انتقال داده شده است.

مراسم با شكوه نخل گرداني در بجستان

---

جشن سده در جزین بجستان

شرح مختصر موضوع:

توصيف

      یکی از نشانه‌های پیوند این دو پدیده مراسمی است که در بین عشایر سیرجان و بافت برگزار می‌شود: شب دهم بهمن آتش بزرگی بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده که نشان چهل روز “چله بزرگ” است در میدان ده برمی افروزند و می‌خوانند: سده سده دهقانی/ چهل کنده سوزانی/ هنوز گویی زمستانی و برخی گفته‌اند که این تسمیه به مناسبت صد روز پیش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است. مهرداد بهار در کتاب « پژوهشی در فرهنگ ایران » و برخی دیگر در کتاب یاد شده بالا، بر این باورند که سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن است و ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. عدد « سد » به شکل « صد » معرب شده‌است در حالیکه واژه « سده » به شکل « سذق » معرب شده‌است. اگر نخستین روز زمستان را (روز پس از شب یلدا) تولد دیگری برای خورشید یا مهر بدانیم، می‌توان آنرا هماهنگ با جشن گرفتن در دهمین و چهلمین روز تولد، آیین کهن و زنده ایرانی دانست. (در همه استان‌های کشور و سرزمین‌های ایرانی نشین، برگزاری مراسم جشن دهم و چهلم کودک دیده می‌شود) و این واژه “sada” (اسم مونث) که به معنی پیدایی و آشکار شدن است، در ایران باستان sadok و در فارسی میانه sadag بوده و واژه عربی سذق و نوسذق (معرب نوسده) از آن آمده‌است. روایت‌هایی که جشن سده را به صد روز گذشتن از زمستان و یا پنجاه شب و پنجاه روز مانده به نوروز تعبیر می‌کنند، همگی از ساخته‌های جدیدتر است و در متون قدیمی نیامده‌اند.

      به نوشته مورخانی همچون بیرونی، بیهقی، گردیزی جشن سده یکی از سه جشن بزرگ ایرانیان است که در دوران اسلامی، تا اواخر دوران خوارزمشاهیان و حمله مغول دوام آورد و هم سلاطین و امیران و هم مردم عادی این جشن را به‌ پا می‌داشتند. مشهورترین و بزرگترین جشن سده در زمان مردآویج در سال ۳۲۳ هجری در اصفهان برگزار شده‌است و چنان‌که در تاریخ بیهقی آمده‌است جشن سده دیگری که به یاد مردم مانده، جشنی است که در زمان سلطان مسعود غزنوی در سال ۴۳۰ هجری برگزار شد. منبع به هر روی، ماندگاری سده در فرهنگ ایرانی بسیار مرهون اقوام گوناگون ایرانی است. کرمان، در هشتاد سال گذشته مهد برگزاری سده بوده‌است و همه ساله باشکوه‌ ترین جشن سده نیز در آن جا توسط همه مردم برگزار می‌شود. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، زرتشتیان این جشن را با روشهای تازه‌ای که سابقه تاریخی ندارد، برپا می‌کنند. روح‌الامینی، که خود کرمانی است، درباره برگزاری سده در کرمان می‌گوید: « کرمانی‌ها این جشن را باشکوه‌تر از مناظق دیگر برگزار می‌کنند. هنوزهم در کرمان رسم است که کشاورزان از خاکستر آتش بر زمین‌هاشان می‌پاشند، زیرا عقیده دارند که خاکستر آتش سده به زمین برکت می‌دهد.» او ادامه می‌دهد: « در گذشته‌های نه چندان دور این مراسم در پشت‌بام‌ها برگزار می‌شد. این جشن جمعی و همگانی است. هیچ گاه این مراسم پنهانی و در خفا انجام نمی‌شده و همواره با حضور تعداد زیادی از مردم در بیابان‌ها و دشت‌ها برپا می‌شده‌است. هنوز هم در کرمان در روز جشن سده، مدارس را تعطیل می‌کنند.»

      به رغم گذشت هزاران سال از برگزاری نخستین سده، امروزه تغییرات محسوسی در برگزاری این جشن به وجود نیامده‌است. دکتر روح‌الامینی که تغییرات آیین‌ها را در طول زمان پیگیری می‌کند، معتقد است این آیین آن قدر قوت داشته که موفق به حفظ خود شده و با اشاره به خاطره‌ای می‌گوید: « حتی در زمان جنگ ایران و عراق با آنکه از شکوه جشن سده کم شده بود، ولی باز هم مردم در روز دهم بهمن دور هم در بداق آباد کرمان (باغی که تا چند سال پیش معمولاً سده را در آن جشن می‌گرفتند) جمع می‌شدند. از آن جا که سده را آتش می‌زنند، به این جشن سده‌سوزی هم می‌گویند. روح‌الامینی از ماجرای سده‌سوزی کرمان در سال‌های دهه چهل شمسی روایت جالبی تعریف می‌کند: « نزدیک غروب دو موید، لاله به دست، با لباس سفید از باغچه بیرون آمده، زمزمه‌کنان به سده نزدیک می‌شوند و از سمت راست سه بار گرد آن می‌گردند. سپس این خرمن هیزم را با شعله لاله‌ها از چهار سو آتش می‌زنند. ساعت‌ها طول می‌کشد تا شعله‌ها و حرارت آتش فروکش کند و مردم، بویژه نوجوانان و جوانان بتوانند برای پریدن از روی آتش به بوته‌های پراکنده نزدیک شوند. در گذشته اسب‌سوارانی که منتظر فروکش کردن شعله‌ها بودند، زودتر از دیگران خود را به آب و آتش زده و هنرنمایی می‌کردند. کشاورزان می‌کوشیدند مقداری از خاکستر سده را بردارند و به نشانه پایان یافتن سرمای زمستان، گرما را به کشتزار خود ببرند. شرکت‌کنندگان کم کم به خانه برمی‌گشتند، ولی جوانانی که تا نیمه‌های شب پیرامون سده می‌ماندند، کم نبودند.» در این شب ستاره گرما به زمین می‌آید. این جشن به یاد آورنده اهمیت نور، آتش و انرژی است. نوری که از خداوند جداست و از خداوند جدا هم نیست. چنانکه از کتاب‌ها و اسناد تاریخی برمی‌آید جشن سده جنبه دینی نداشته و تمام داستان‌های مربوط به آن غیردینی است و بیشتر جشنی کهن و ملی به شمار می‌آید و وارث حقیقی جشن سده نه تنها ایرانیان و آریایی‌ها بلکه میراثی است که به بسیاری از کشورهای همسایه ایران نیز راه یافت.

تعريف

      جشن سده از کهن ترین آئین هایی است که از پیش از اسلام در میان مردم روستای جزین و تعدادی از مناطق دیگر شهرستان بجستان باقی مانده است. در حال حاضر این آئین در منطقه مزبور رواج دارد به طوری که دهم بهمن ماه ه رسال (50 روز مانده به عید باستانی نوروز و صد روز پیش از به دست آمدن محصول این جشن آئینی برگزارمی گردد. در گذشته رسم بر این بود که مردم روستای جزین هیزم و چوب فراهم می آوردند و در جلو منازل خود و بیشتر خانه ارباب و خان ها آتش می افروختند اما امروزه علاوه بر معابر روستا، جوانان با کمک بزرگسالان بر روی تپه ها و ارتفاعات این مکان نیز در چندین نقطه آتش می افروزند و ازروی آن می پرند و می خوانند:
سده سده پنجاه به نوروز/ صد به غله
زنای بی شوی / چله بدرشو     (تمام شدن سرماوسختی)
زنای شوی دار / به غم گرفتار   (شروع کارهای کشاورزی)
در تمام امدت بر پا بودن آتش سده، زیرآتش سیب زمینی و چغندر و یا شلغم می گذارند تا پس از پخته شدن دور هم تناول نمایند.

اعتقادات و باورهای مردم جزین:

• دخترانی که ازدواج نکرده اند نباید از روی آتش بپرند.
• اشخاصی که عزادارند در جشن سده شرکت نمی کنند.
• در پایان جشن همه برای یکدیگر آرزوی سلامتی می کنند و آرزو می نمایند تا سالی پربار و با برکت داشته باشند.
• همچنین معتقدند خاکستر آتش را اگر باران بشوید سالی پر باران خواهند داشت.
• در کنار آتش مراسم آشتی کنان و رفع کدورت ها نیز صورت می گیرد.
• اشخاص متمول آتش بزرگ تری می افروزند.

مکان هاي وابسته

• معابر روستایی جزین
• تپه ها و ارتفاعات اطراف روستا

 تاريخچه و قدمت (در صورت وجود اطلاعات كافي و مستند)

1. جشن سده همواره جشنی ملی و برگرفته از شرایط اقلیمی و رویدادهای کیهانی بوده‌است.
2.  در این روز فرزندان مشی و مشیانه به صد رسیدند و نیز آمده: “شمار فرزندان آدم ابوالبشردر این روز به صد رسید.
3.  سده معروف، صدمین روز زمستان از گاه شماری میترایی است.
4. از اسطوره‌های جشن سده تنها یکی به پیدایش آتش اشاره دارد و فردوسی در شاهنامه آن را به هوشنگ پادشاه پیشدادی نسبت داده است.  یکی جشن کرد آنشـب و باده خورد /  سده نام آن جشن فرخنده کرد
5. برخی ازصاحب نظران معتقدند سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن است.
6. واژه “sada” در فارسی میانه به معنی پیدایی و آشکار شدن است، در ایران باستان sadok و در sadag بوده است.
7. سده روزی است که ایزدمهر برای مبارزه با اهریمن دوباره زاده شد.
8. این آتش را به زمان خروج مختار ثقفی نسبت می دهند.